 |
| Sternbrauerei R. W. Heydemann Stolp |
Ostatnia informacja z tego miasta, że stary browar ma zamienić się
w Biedronkę skłoniła mnie do napisania krótkiej historii browarnictwa
w Słupsku.
Z tego co mi wiadomo Słupsk miał bardzo bogatą historie
browarnictwa.
W XVII wieku w mieście było prawie 500 małych browarów. Z tej tradycji niestety nic już nie zostało. W dawnych czasach piwo było podstawowym napojem mieszkańców miasta. Nie tylko zresztą naszego.
W XVII wieku w mieście było prawie 500 małych browarów. Z tej tradycji niestety nic już nie zostało. W dawnych czasach piwo było podstawowym napojem mieszkańców miasta. Nie tylko zresztą naszego.
Znany jest statut gildii browarników z 1592 roku. Jej
członek musiał być obywatelem miasta, posiadać obiekt z murowanym kominem, w
którym warzył piwo, szeroki na
około 7 metrów. Dane źródłowe mówią, że w XVII
wieku w Słupsku istniało prawie 200 browarów. Ponadto napój warzyli też zwykli
mieszkańcy.
Słupscy browarnicy mieli wiele sukcesów w handlu. W XVI
wieku zyskali wyłączność handlu piwem na Pomorzu. Byli na tyle dobrzy, że w
XVII wieku ich produkty zaczęły konkurować z miejscowymi w Prusach Wschodnich.
Sytuacja była poważna na tyle, że sejmik Prus Królewskich w 1676 roku zakazał
importu słupskiego piwa. Można je było spotkać na jarmarku dominikańskim, choć
bez prawa wyszynku.
W samym mieście wciąż funkcjonowało warzenie piwa metodami
chałupniczymi na olbrzymią skalę. W połowie XIX wieku powoli jednak zwyczaj
produkcji piwa domowego zanikał. Lepiej było je kupić. Około 1815 roku w
Słupsku istniało jeszcze około 25 browarów. Zwyczaj warzenia piwa domowego
wszedł za to na stałe w krajobraz pomorskiej wsi.
W Słupsku pod koniec XIX wieku na rynek weszli nowocześni
producenci, którzy zmonopolizowali sprzedaż piwa. Mniejsze browary padły. I
właśnie tym okresem chciałbym się zająć.
W latach 50 XIX w. zlikwidowano niemal połowę istniejących
browarów,
z 13 do 7. Wśród produkujących nadal umacniały swoją pozycję
i rozbudowywały się trzy browary. Na początku XX w. działało 8 browarów, produkujących rocznie ok. 26 tys. hl piwa trzech gatunków. Najsłynniejsze browary o pięknie brzmiących nazwach to: "Stern” - Gwiazda, "Krone” - Korona, "Quell” – Źródło i "Berg” - Góra.
z 13 do 7. Wśród produkujących nadal umacniały swoją pozycję
i rozbudowywały się trzy browary. Na początku XX w. działało 8 browarów, produkujących rocznie ok. 26 tys. hl piwa trzech gatunków. Najsłynniejsze browary o pięknie brzmiących nazwach to: "Stern” - Gwiazda, "Krone” - Korona, "Quell” – Źródło i "Berg” - Góra.
1.
Browar „Stern” - Sternbrauerei Stolp ("Gwiaździsty
Browar Słupsk). Był to największy browar działający w Słupsku. Nazwa browaru i przedstawiający go symbol wywodzą się ze starej piwowarskiej tradycji.
Sześcioramienna gwiazda to magiczny znak piwowarów, pochodzący jeszcze ze
średniowiecza. Był to zwykle metalowy amulet umieszczony nad kadzią
fermentacyjną. Miał na celu nie tylko odpędzać złe duchy, lecz był także symbolicznym
wzorcem produkcji szlachetnego napoju.
Browar został wybudowany przez Richarda Haydemanna na rogu dzisiejszych ulic Kilińskiego i Kaszubskiej. Było to
w roku 1872 – na butelkach i browarze widnieje jednak data 1857 kiedy to Heydemann rozpoczął swoją karierę piwowara co ma związek z kupnem niewielkiego browaru przy placu Kościelnym.
W 19 lat po wybudowaniu browaru Richard Heydemann umiera. Firmę przejmuje jego żona Maria. Pełnomocnikiem zostaje najstarszy syn Paul, który stawia na dalszy rozwój browaru. W tym celu, w 1894 r. zmodernizował i powiększył warzelnię, słodownię oraz doprowadził do zainstalowania maszyny parowej.
Na początku XX wieku, w1906 r. do browaru zostaje doprowadzona elektryczność. Drewniane kadzie do fermentacji zostały zastąpione zbiornikami z emaliowanego żelaza. Browar rozrasta się poprzez dobudowanie licznych pomieszczeń magazynowych i stajni - piwo wciąż rozwożono specjalnymi powozami. Na przełomie 1911/12 wywiercono głęboką na 130 metrów studnię artezyjską. Dzięki niej browar uzyskał lepszą wodę do produkcji piwa oraz możliwość produkowania innych bezalkoholowych napoi.
Paul Haydemann zmarł w 1919 r., a firmę po nim przejął jego młodszy brat Ernst Hans – dyplomowany inżynier browarnictwa. Nie kierował firmą za długo. W 5 lat po objęciu swojej funkcji niespodziewanie umiera.
Po nim browarem kieruje Marta, żona Ernsta Hansa. Z czasem browar stał się jednym z największym na Pomorzu. Posiadał silnie rozwinięta sieć ekspozytur i przedstawicielstw, m.in. w: Sławnie, Ustce, Darłowie, Polanowie, Bytowie, Kołobrzegu, Miastku, Główczycach, Smołdzinie
i Lęborku.
W 1939 r. browar posiadał 25 ciężarówek i 18 koni. Wybuch wojny wpłynął paradoksalnie na wzrost produkcji. W okolicach Słupska stacjonowało bowiem sporo wojska co
spowodowało znaczny wzrost spożycia piwa. W roku budżetowym
1942-1943 wyprodukowano 5,5 mln litrów piwa. Do roku 1945 browar produkował 5
gatunków piwa: jasne "Stern-Pilsener" i "Stern-Lager";
ciemne "Baltenbräu" oraz bezalkoholowe karmelowe i pszeniczne. Tuż
przed zakończeniem II wojny światowej rodzina Haydemann'ów wyjeżdża w głąb
Niemiec. I w tym momencie kończy się "niemiecka" część historii
browaru. Zaczyna się nowy rozdział w jego dziejach.
Po wojnie zakład przekazano do okresowej eksploatacji Browarniczej Spółdzielni "Praca", która już na początku 1946 roku rozpoczęła produkcję piwa. Spółdzielnia zarządzała browarem do 1950 r. kiedy utworzono Słupskie Zakłady Piwowarsko-Słodowe, włączone następnie wraz z browarem w Połczynie Zdroju w skład Koszalińskich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych. Niestety, w tym okresie piwo warzone w słupskim browarze nie jest za dobre...
Dopiero koniec lat 80-tych przyniósł poprawę jakości kiedy to lokalny rynek podbiły gatunki "Barnim", "Kanclerz", "Pirackie" i "Hubertus". W niedługim czasie, w grudniu 1990 r., browar poddano procesowi prywatyzacji. W jej wyniku browar wchodzi w skład nowopowstałej Spółki Akcyjnej Brok. Pod zarządem spółki poprawia się znacznie jakość piwa. Niestety, brak inwestycji w browarze, małe zdolności produkcyjne oraz przestarzały, wręcz zabytkowy park maszynowy, nie wpływają pozytywnie na zyski browaru. W konsekwencji zapada decyzja o zamknięciu browaru. Ostatecznie, po 125 latach, browar kończy działalność pod koniec 1999 roku. Oficjalnie w 2001 r.
 |
| www.srodkowopomorskie.porcelanki.net |
Browar został wybudowany przez Richarda Haydemanna na rogu dzisiejszych ulic Kilińskiego i Kaszubskiej. Było to
w roku 1872 – na butelkach i browarze widnieje jednak data 1857 kiedy to Heydemann rozpoczął swoją karierę piwowara co ma związek z kupnem niewielkiego browaru przy placu Kościelnym.
 |
| Browar.biz - z kolekcji Lech Albrechta |
W 19 lat po wybudowaniu browaru Richard Heydemann umiera. Firmę przejmuje jego żona Maria. Pełnomocnikiem zostaje najstarszy syn Paul, który stawia na dalszy rozwój browaru. W tym celu, w 1894 r. zmodernizował i powiększył warzelnię, słodownię oraz doprowadził do zainstalowania maszyny parowej.
Na początku XX wieku, w1906 r. do browaru zostaje doprowadzona elektryczność. Drewniane kadzie do fermentacji zostały zastąpione zbiornikami z emaliowanego żelaza. Browar rozrasta się poprzez dobudowanie licznych pomieszczeń magazynowych i stajni - piwo wciąż rozwożono specjalnymi powozami. Na przełomie 1911/12 wywiercono głęboką na 130 metrów studnię artezyjską. Dzięki niej browar uzyskał lepszą wodę do produkcji piwa oraz możliwość produkowania innych bezalkoholowych napoi.
Paul Haydemann zmarł w 1919 r., a firmę po nim przejął jego młodszy brat Ernst Hans – dyplomowany inżynier browarnictwa. Nie kierował firmą za długo. W 5 lat po objęciu swojej funkcji niespodziewanie umiera.
Po nim browarem kieruje Marta, żona Ernsta Hansa. Z czasem browar stał się jednym z największym na Pomorzu. Posiadał silnie rozwinięta sieć ekspozytur i przedstawicielstw, m.in. w: Sławnie, Ustce, Darłowie, Polanowie, Bytowie, Kołobrzegu, Miastku, Główczycach, Smołdzinie
i Lęborku.
W 1939 r. browar posiadał 25 ciężarówek i 18 koni. Wybuch wojny wpłynął paradoksalnie na wzrost produkcji. W okolicach Słupska stacjonowało bowiem sporo wojska co
 |
| Browar.biz- z kolekcji Lech Albrechta |
Po wojnie zakład przekazano do okresowej eksploatacji Browarniczej Spółdzielni "Praca", która już na początku 1946 roku rozpoczęła produkcję piwa. Spółdzielnia zarządzała browarem do 1950 r. kiedy utworzono Słupskie Zakłady Piwowarsko-Słodowe, włączone następnie wraz z browarem w Połczynie Zdroju w skład Koszalińskich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych. Niestety, w tym okresie piwo warzone w słupskim browarze nie jest za dobre...
Dopiero koniec lat 80-tych przyniósł poprawę jakości kiedy to lokalny rynek podbiły gatunki "Barnim", "Kanclerz", "Pirackie" i "Hubertus". W niedługim czasie, w grudniu 1990 r., browar poddano procesowi prywatyzacji. W jej wyniku browar wchodzi w skład nowopowstałej Spółki Akcyjnej Brok. Pod zarządem spółki poprawia się znacznie jakość piwa. Niestety, brak inwestycji w browarze, małe zdolności produkcyjne oraz przestarzały, wręcz zabytkowy park maszynowy, nie wpływają pozytywnie na zyski browaru. W konsekwencji zapada decyzja o zamknięciu browaru. Ostatecznie, po 125 latach, browar kończy działalność pod koniec 1999 roku. Oficjalnie w 2001 r.
Poniżej lista znanych gatunków piw produkowanych przez "Sternbrauerei":
Bockbier (medal na wystawie w Londynie) 1897
Dunkles Sternbräu (Exportbier) 1913
Helles Sternbräu (Tafelbier) 1913
Heydemanns Export-Malzbier (bezalk., paster.) 1913
Export-Malzbier (bezal., paster.) (?) 1929
Stern-Pilsener (Spezial-Tafelbier - '13) 1913-29
Pilsener 1930* (lata 30-te)
Balten-Bräu (Vollbier) 1920 (od XI.20)
Baltenbräu (dunkel) 1926
Balten-Bräu (dunkel ?) 1929
Stern-Caramelbier (bezalkoholowe) 1926-29
Stern-Caramel-Bier 1930
Stern-Weißbier (bezalkoholowe) 1926
Stern-Weissbier (?) 1929
Stern-Weisse (bezalkoholowe) 1930
Sternbräu-Lagerbier 1926
Stern-Bockbier 1929
Stolper Stern-Bock 1930
Stern-Bräu 1929
Bockbier (medal na wystawie w Londynie) 1897
Dunkles Sternbräu (Exportbier) 1913
Helles Sternbräu (Tafelbier) 1913
Heydemanns Export-Malzbier (bezalk., paster.) 1913
Export-Malzbier (bezal., paster.) (?) 1929
Stern-Pilsener (Spezial-Tafelbier - '13) 1913-29
Pilsener 1930* (lata 30-te)
Balten-Bräu (Vollbier) 1920 (od XI.20)
Baltenbräu (dunkel) 1926
Balten-Bräu (dunkel ?) 1929
Stern-Caramelbier (bezalkoholowe) 1926-29
Stern-Caramel-Bier 1930
Stern-Weißbier (bezalkoholowe) 1926
Stern-Weissbier (?) 1929
Stern-Weisse (bezalkoholowe) 1930
Sternbräu-Lagerbier 1926
Stern-Bockbier 1929
Stolper Stern-Bock 1930
Stern-Bräu 1929
2. Browar
“Kronen” – KRONENBRAUEREI. Pierwszy
zakład wzniesiono już w latach 1812-13 - na ziemiach należących wówczas do
kościoła mariackiego. Browar założony w 1832 roku przez Wilhelma Beila,
sąsiadował z browarem "Stern", położony był bowiem przy ulicy
Präsidenten Strasse [później Hindenburgstrasse, Kilińskiego] 38. Beil długo
prowadził firmę samodzielnie, pod koniec XIX wieku (1896) miał wspólnika -
Manskego. W 1898 roku
właścicielem browaru był Louis Mundt, a na początku XX
wieku bracia Franz i Walter Bartlikowscy. Browar był utrzymywany na dobrym
poziomie technicznym, został znacznie rozbudowany w 1907 r. przez kolejnego
właściciela - Hermanna Schulza z Lęborka. Jego syn Hellmuth był wykształconym
browarnikiem po szkole w Berlinie i praktyce w Gdańsku-Wrzeszczu. W 1917 r.
firma zmieniła nazwę na "Kronenbrauerei H. Schulz u. Sohn", w 1934
r. Hellmuth przejął firmę od ojca i kierował nią samodzielnie. W 1939 r.
powołany jednak został do Wehrmachtu, a firmą ponownie musiał pokierować
Schulz-senior. W czasie wojny produkcja znacznie wzrosła.
Browar produkował piwa jasne i ciemne, w tym mocne piwo typu koźlak - "Kronenbock" oraz lemoniady i wody mineralne. Wspomnieć warto, że browar miał zawartą umowę z największym monachijskim browarem "Löwenbrauerei", dzięki czemu w czasie wojny bawarskie piwo było rozprowadzane w Słupsku. Browar zakończył swoją działalność w 1945 r., a większość jego urządzeń została wywieziona, m.in. do browaru w Gdańsku. W pierwszych latach po wojnie działała tu jeszcze prywatna rozlewnia. Później budynki rozebrano i na ich miejscu wybudowano istniejącą do dziś szkołę podstawową.
Poniżej znane gatunki piw produkowanych przez "Kronenbrauerei":
Kronen-Pilsner 1932-38
Berliner Weißbier (Landre') 1938
Kronen-Bockbier 1938
Kronenbock (?) ?
Kronen-Doppel-Malzbier 1938
Kronen-Lagerbier 1938
 |
z kolekcji Lech Albrechta
|
Browar produkował piwa jasne i ciemne, w tym mocne piwo typu koźlak - "Kronenbock" oraz lemoniady i wody mineralne. Wspomnieć warto, że browar miał zawartą umowę z największym monachijskim browarem "Löwenbrauerei", dzięki czemu w czasie wojny bawarskie piwo było rozprowadzane w Słupsku. Browar zakończył swoją działalność w 1945 r., a większość jego urządzeń została wywieziona, m.in. do browaru w Gdańsku. W pierwszych latach po wojnie działała tu jeszcze prywatna rozlewnia. Później budynki rozebrano i na ich miejscu wybudowano istniejącą do dziś szkołę podstawową.
Poniżej znane gatunki piw produkowanych przez "Kronenbrauerei":
Kronen-Pilsner 1932-38
Berliner Weißbier (Landre') 1938
 |
| www.srodkowopomorskie.porcelanki.net |
Kronenbock (?) ?
Kronen-Doppel-Malzbier 1938
Kronen-Lagerbier 1938
4. Browar „Quell” - QUELLBRAUEREI - przy obecnej ulicy
Kozietulskiego, założony został w 1873 r. przez L. Ockela. Browar był ciekawym
przykładem współdziałania miejscowych przedsiębiorców ze śląskimi specjalistami
z branży. W jego budowie brał udział doświadczony browarnik Wilhelm Klose,
Ślązak, który założy swój browar w Chełmnie, nim przybył do Słupska i
wprowadził na tutejszy rynek piwa dolnej fermentacji. Później kierował budową
browaru w Lęborku.
Do prowadzenia przedsiębiorstwa Ockel
zatrudnił browarnika H. Tschiedela, przybyłego ze Zgorzelca. Wkrótce Tschiedel
sam założył własny interes, specjalizując się w produkcji
lubianego „białego
piwa”. Jego miejsce zajął Lehmann, któremu Ockel zawdzięczał produkcję bardzo
dobrego piwa. Przy browarze działał również lokal ogrodowy „Elysium” oraz
kręgielnia. Od początku XX wieku do lat
20. Zakład należał do bawarskiego browarnika J. Brettreicha. Niestety browar
nie przetrwał powojennego kryzysu lat 20.
Mniej znane browary:
Do 1874 Br. Hirsekorn
Do 1908 Br. A. Paul Hillebrandt
Do 1896 Br. Emil Thiele
Do 1910 Br. Oscar Tschiedel
Do 1908 Br. A. Paul Hillebrandt
Do 1896 Br. Emil Thiele
Do 1910 Br. Oscar Tschiedel
Do 1909 Brauerei Oscar Blume - Browar przy Lange Strasse założony w roku 1830. Był to malutki
zakład napędzany kieratem (kierat napędzał pompę do wody oraz mieszadło w kadzi zaciernej).
M. Friedrich podaje następujących właścicieli:
1865 – 1882 Rudolf Geers
1882 – 1894 Albert Witt
1894 – 1898 Wilhelm Witt
1898 – 1902 Paul Beier
1902 – 1906 Ernst Stubbe
1906 – 1909 Oskar Blume
Jedyna wzmianka pochodzi z roku 1892. Właściciel Albert Witt wyprodukował w tym roku 1000 hl piwa górnej fermentacji, którego część sprzedał w butelkach oraz 35 ton słodu, który prawdopodobnie został zużyty na miejscu.
Jak widać powyżej w Słupsku piwowarstwo było nieodzownym elementem, więc tym bardziej szkoda, że zamiast przywrócić tradycje Browar Słupsk ma zamienić się w kolejny sklep dyskontowy.
Źródło informacji:
1. Muzeum w Koszalinie;
2. Słupia. Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Numer 6 - autorzy: Mariusz Wojciechowski i Lech Albrecht
3. Pivaria 4 / 2002 Artur Rosiak
4. Browar.biz
5. Zachodniopomorskie Porcelanki
6. Źródło własne
7. Internet
8. Zdjęcia z kolekcji Lech Albrechta
M. Friedrich podaje następujących właścicieli:
1865 – 1882 Rudolf Geers
1882 – 1894 Albert Witt
1894 – 1898 Wilhelm Witt
1898 – 1902 Paul Beier
1902 – 1906 Ernst Stubbe
1906 – 1909 Oskar Blume
Jedyna wzmianka pochodzi z roku 1892. Właściciel Albert Witt wyprodukował w tym roku 1000 hl piwa górnej fermentacji, którego część sprzedał w butelkach oraz 35 ton słodu, który prawdopodobnie został zużyty na miejscu.
Jak widać powyżej w Słupsku piwowarstwo było nieodzownym elementem, więc tym bardziej szkoda, że zamiast przywrócić tradycje Browar Słupsk ma zamienić się w kolejny sklep dyskontowy.
 |
| Budynek byłego browaru Oscara Tschiedla, już nie istnieje. |
 |
| dawny Bergbrauerei - Browar.biz - z kolekcji Lech Albrechta |
 |
| dawny Bergbrauerei - Browar.biz - z kolekcji Lech Albrechta |
Źródło informacji:
1. Muzeum w Koszalinie;
2. Słupia. Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Numer 6 - autorzy: Mariusz Wojciechowski i Lech Albrecht
3. Pivaria 4 / 2002 Artur Rosiak
4. Browar.biz
5. Zachodniopomorskie Porcelanki
6. Źródło własne
7. Internet
8. Zdjęcia z kolekcji Lech Albrechta
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz