i Minibrowarem Kowal, ale kiedyś w Koszalinie działało dużo więcej browarów. Mówi się, że początki piwowarstwa przemysłowego w Koszalinie sięgają połowy XIX w. Wcześniej jednak istniało piwowarstwo cechowe. O tym, że na pomorzu piwo było cenionym napojem pisał biograf Ottona z Bambergu Herbord: „… wina nie mają ani go szukają, gdyż zapobiegliwie przyrządzone miodne napoje i piwo przewyższają wina falernijskie”.
Już w XIV w. piwowarstwo staje się ważnym czynnikiem rozwoju gospodarczego i dobrobytu mieszkańców. W wielu ośrodkach piwowarzy
z kupcami należeli do elity miejskiej i wchodzili w skład rady miejskiej.
Wracając do historii browarnictwa
w Koszalinie, to taka mała ciekawostka. W 1489 r. Bogusław X (książę pomorski,
nadano mu przydomek „Wielki” ze względu na mądrą i dojrzałą politykę,
zjednoczył księstwa pomorskie) potwierdził cechom piwowarów wyłączne prawo do
produkcji i handlu piwa. Pozostali mieszkańcy, w tym inne cechy rzemieślnicze,
miały prawo warzyć piwo na własny użytek. Władze miasta odgórnie ustalały jedną
cenę, która nie była przestrzegana, stając się przedmiotem sporów. Piwowarzy z
czasem starali się zdobyć monopol na warzenie piwa, dążąc do pozbawienia tego
prawa inne cechy. Spór na tym tle
rozgorzał w Koszalinie w 1533 r., kiedy to Bp kamieński Erazm pod naciskiem
miejscowych piwowarów cofnął innym cechom prawo warzenia piwa. Dopiero 20 lat
później Bp Marcin Weiher uchylił ten zakaz, przywracając cechom i gilidiom
prawo warzenia piwa na własny użytek, bez prawa do sprzedaży, dokładnie nie
więcej niż 4 szefli (1 szelf = ok 50 kg
słodu) słodu miesięcznie.
Na przykładzie statusu
koszalińskich piwowarów z 1566 r. zatwierdzonego przez Jana Fryderyka w 1569 r.
wiadomo, że liczba piwowarów nie była ograniczona, jednak dostęp do cechu mieli
tylko mieszkańcy
z obywatelstwem miasta Koszalin, posiadający własny dom z murowanym kominem. Jeżeli dom przeznaczano do innego wykorzystania uprawnienia tracono, tak samo jeżeli ktoś posiadał dwa domy - uprawnienia dostawał tylko na jeden dom. Regulamin piwowarów zawierał także liczne zakazy, które proponowali sami piwowarzy aby zabezpieczyć się przed nieuprawnionymi piwowarami, rzemieślnikami i mieszkańcami wsi.
Na przykład nie wolno było mieszkać w piwnicy, bo nie spełniały wymogów przeciwpożarowych. No a co zakazane to wykorzystywane
i tak oto w 1504 r. mieliśmy duży pożar, a w 1718 r. spłonęło prawie całe miasto. I w ten oto sposób Fryderyk Wilhelm I w 1719 r. ufundował miastu wodociąg, rozbudowany w latach 1737/38, którym sprowadzano wodę ze źródła na Górze Chełmskiej. Oczywiście do wodociągu zostały podłączone browary koszalińskich piwowarów. Status piwowarów nadany przez władze Koszalina w 1653 r. nawiązywał do aktu z 1569 r. i wprowadzał nowe ustalenia. Zabraniał kupcom zakupu zboża do świętego Marcina (7 grudnia), po to, by piwowarzy i inne cechy mogły zgromadzić odpowiednie zapasy słodu i jęczmienia. Warzenie mogło odbywać się raz na cztery tygodnie.
z obywatelstwem miasta Koszalin, posiadający własny dom z murowanym kominem. Jeżeli dom przeznaczano do innego wykorzystania uprawnienia tracono, tak samo jeżeli ktoś posiadał dwa domy - uprawnienia dostawał tylko na jeden dom. Regulamin piwowarów zawierał także liczne zakazy, które proponowali sami piwowarzy aby zabezpieczyć się przed nieuprawnionymi piwowarami, rzemieślnikami i mieszkańcami wsi.
Na przykład nie wolno było mieszkać w piwnicy, bo nie spełniały wymogów przeciwpożarowych. No a co zakazane to wykorzystywane
i tak oto w 1504 r. mieliśmy duży pożar, a w 1718 r. spłonęło prawie całe miasto. I w ten oto sposób Fryderyk Wilhelm I w 1719 r. ufundował miastu wodociąg, rozbudowany w latach 1737/38, którym sprowadzano wodę ze źródła na Górze Chełmskiej. Oczywiście do wodociągu zostały podłączone browary koszalińskich piwowarów. Status piwowarów nadany przez władze Koszalina w 1653 r. nawiązywał do aktu z 1569 r. i wprowadzał nowe ustalenia. Zabraniał kupcom zakupu zboża do świętego Marcina (7 grudnia), po to, by piwowarzy i inne cechy mogły zgromadzić odpowiednie zapasy słodu i jęczmienia. Warzenie mogło odbywać się raz na cztery tygodnie.
Po wojnie trzydziestoletniej
(1618 – 1648) wprowadzono ograniczenia uprawnień cechów piwowarskich. W
Koszalinie w 1664 r. i w 1678 r. status piwowarów został poddany rewizji
zmniejszającej dotychczasowe uprawnienia. I tak oto każdy piwowar do warzenia
piwa mógł zużyć tylko dwa worki słodu miesięcznie zaopatrując się tylko i
wyłącznie w młynie miejskim. W 1678 r. władze brandenburskie zabroniły piwowarom
prowadzenie własnego wyszynku. Piwo sprzedawali karczmarzom bez żadnej formy
nacisku. W Koszalinie były to: piwnica miejska, bursa ratuszowa i karczma pod
nazwą „Drage”. Wiemy też ile wynosiła w 1682 r. roczna produkcja beczek piwa.
Było to 4224 beczek piwa.
Upadek piwowarstwa cechowego to
końcówka XVIII w. W 1782 r. piwowarstwem miejskim zajmowały się 704 osoby, a
już w 1798 r. tylko 434 piwowarów zajmujących się wyłącznie warzeniem piwa. I
tak oto wchodzimy w browarnictwo przemysłowe, o którym opowiem trochę więcej.
Piwowarstwo Koszalina
reprezentowało 7 małych browarów, które produkowały 3300 beczek piwa. Były to browary:
1. Brauerei Eduard Ascher (1846-1895) przy
Neuetorstr. 20
Dampfbrauerei Eduard Ascher Inh. Carl Ascher
(1895-1906)Brauerei Carl Ascher (1906-1910)
Brauerei Eduard Laabs (1870-1901)
Brauerei Ed. Laabs Inh. Paul Laabs (1901-1920)
Brauerei Ed. Laabs Inh. Paul Laabs (1901-1920)
http://www.srodkowopomorskie.porcelanki.net |
Kamień litograficzny z końca XIX w., ze słynnej szczecińskiej drukarni : Hof-Lith. A .Hochstetter. W oryginale kamień litograficzny jest w lustrzanym odbiciu. ze zbiorów R. Adamowicza |
3. Brauerei Franz Brose (1865-1881) przy Hohetorstr. 17
Brauerei Franz Jüttner (1881-1898)
Brauerei Gustav Lambrecht (1898-1908)
4. Brauerei Friedrich Brose (1890-1894) przy Neuetorstr.19
Brauerei Gustav Lambrecht (1898-1908)
4. Brauerei Friedrich Brose (1890-1894) przy Neuetorstr.19
Brauerei Franz Carl Bahr (1894-1896)
5. Brauerei Eduard Igel (1865-1896) przy Mühlentorstr. 16
5. Brauerei Eduard Igel (1865-1896) przy Mühlentorstr. 16
Brauerei Friedrich Kröning (1896-1905)
Brauerei Max Wegner (1905-1920)
Brauerei Max Wegner (1905-1920)
http://www.srodkowopomorskie.porcelanki.net |
Brauerei Paul Risle Erben (1916-1920)
7. Brauerei Otto Hindelang (1865-1870) przy Markt 24
Brauerei E. Jespersen (1870-1882)
Brauerei Rudolf Kroffke (1882-1888)
Brauerei Griepentrog & Drest (1888-1894)
Brauerei Friedrich Weier (1894-1920)
W latach 70. wiodącą pozycję zajął koszaliński browar akcyjny, z kapitałem ziemiańskim (Kősliner Actien-Bierbrauerei, Kőslin).
http://www.srodkowopomorskie.porcelanki.net |
Nowy zarząd spółki tworzyli
dyrektor August Beeg, a od 1899 r. Adolf Rohn. Pod jego zarządzaniem browar
został rozbudowany, miało to miejsce w 1909 r. Wybudowano rozlewnie piwa
beczkowego i butelkowego oraz mieszkania dla urzędników browaru. Rok później
został zakupiony browar Achera co pozwoliło zwiększyć zbyt piwa z 10 000
hl do 22 000 hl. Zakup browaru pozwolił na zwiększenie produkcji piwa
górnej fermentacji. W 1912 r. dobudowano jeszcze trzy wydziały piwnic. Dzięki
rozwinięciu sieci hurtowni przed I wojną światową zbyt piwa wynosił 28 000
hl piwa. Podczas wojny w skutek ograniczenia produkcji do 12 000 hl
wykorzystywano zakład do wszelkiego rodzaju suszenia. Produkowano również kawę
zbożową i wino owocowe. W 1916 r. wymieniono część maszyn oraz pogłębiono
piwnice do lodu.
Po wojnie wskutek inflacji
zarząd podjął trudną decyzję i doprowadził do fuzji z browarem Bohrischa w
Szczecinie i włączenia się do koncernu Rückfortha w 1923 r. Wcześniej Koncern
„Ferdinand Rückforth Nachfolger AG” po uzyskaniu udziałów w Szczecinie, Prusach
Wschodnich i Pomorzu Wschodnim zakupił browary w Sławnie (Schlawe), Polanowie
(Pollnow), Białogardzie (Belgard) i Karlinie (Körlin). Fuzja spowodowała
zawarcie porozumienia o rozgraniczeniu rynków zbytu między trzema browarami
szczecińskimi, a browarem koszalińskim. Nam przypadł zbyt piwa sięgające do
Kołobrzegu, Świdwina i Szczecinka. Co najważniejsze samodzielność browaru
koszalińskiego została zachowana, a 51% kapitału akcyjnego pozostał w rękach
właścicieli ziemskich.
Spółka miała prawo do zakładania w kraju i zagranicą oddziałów, do nabywania i zakładania innych przedsiębiorstw i syndykatów tego samego lub pokrewnego rodzaju. Produkcja i zbyt piwa rosły i w 1927 r. przekroczyły 30 000 hl, a w 1929 r. produkcja wzrosła do 33 000 hl. Dodatkowo w tym samym roku browar nabył Sławieńską Spółkę Browarniczą z jej udziałami, w której zawieszono produkcję piwa, pozostawiono wytwarzanie likierów i hurtownie spirytualiów. Dzięki pośrednictwu browaru Bohrischa w 1929 r. koszaliński browar otrzymał na korzystnych warunkach pożyczkę w wysokości 350 000 marek (niektóre źródła podają 500 000 marek) z banku przemysłu browarniczego w Berlinie. Pożyczka pozwoliła zmodernizować urządzenia (m.in. do śrutowania i czyszczenia słodu, oczyszczania wody, oraz nowy kocioł). Wcześniej browar wymienił drewniane kadzie fermentacyjne i leżakowe na aluminiowe. Dyrektor Banku Oskar Thieben wszedł do rady nadzorczej spółki w Koszalinie. Dzięki modernizacji browaru moce produkcyjne wzrosły, pozwoliło to warzyć piwa leżakowe, pilzner koszaliński, piwo mocne, piwa słodkie, lemoniadę i wodę mineralną. W czasie II wojny produkowano 60 000 hl piwa i 5 000 hl wody mineralnej, przy zatrudnieniu wynoszącym 130 osób (stan w 1939 r.).
Dobre wyniki finansowe przedsiębiorstwa pozwoliły na wykupienie od Rückfortha dóbr majątkowych w Koszalinie. Dzięki temu browar zyskał jeszcze większą samodzielność. Koniec wojny to nowa historia browaru. Browar został zajęty przez Armię Czerwoną,
a 17 września 1945 r. został oddany w Polskie ręce i uruchomiona została produkcja. W tym czasie browar został wyremontowany. W 1960 r. browar włączono w skład Koszalińskich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych. W strukturę tego przedsiębiorstwa włączono 4 browary: w Koszalinie, Słupsku, Połczynie Zdroju i Szczecinku. Po prywatyzacji w 1990 r. browar działał jako spółka Koszalińskie Zakłady Piwowarskie BROK S.A., 30% akcji przejął niemiecki koncern piwny Holsten.
Na początku 2000 r. browar został przemianowany na na Browary Brok S.A. Od 2002 r. browar wchodził w skład grupy piwowarskiej Browary Polskie Brok-Strzelec S.A. W 2005 r. browar w Koszalinie został kupiony przez duński koncern piwowarski Danish Brewery Group i wszedł w skład grupy piwowarskiej Royal Unibrew Polska. W lutym 2009 r. spółka Royal Unibrew poinformowała o planach likwidacji zakładu.
Na szczęście dla browaru w marcu 2009 r. znalazł się nabywca. Browar kupiła spółka Van Pur S.A. W maju 2009 r. transakcja ta została zaakceptowana przez UOKiK.
Spółka miała prawo do zakładania w kraju i zagranicą oddziałów, do nabywania i zakładania innych przedsiębiorstw i syndykatów tego samego lub pokrewnego rodzaju. Produkcja i zbyt piwa rosły i w 1927 r. przekroczyły 30 000 hl, a w 1929 r. produkcja wzrosła do 33 000 hl. Dodatkowo w tym samym roku browar nabył Sławieńską Spółkę Browarniczą z jej udziałami, w której zawieszono produkcję piwa, pozostawiono wytwarzanie likierów i hurtownie spirytualiów. Dzięki pośrednictwu browaru Bohrischa w 1929 r. koszaliński browar otrzymał na korzystnych warunkach pożyczkę w wysokości 350 000 marek (niektóre źródła podają 500 000 marek) z banku przemysłu browarniczego w Berlinie. Pożyczka pozwoliła zmodernizować urządzenia (m.in. do śrutowania i czyszczenia słodu, oczyszczania wody, oraz nowy kocioł). Wcześniej browar wymienił drewniane kadzie fermentacyjne i leżakowe na aluminiowe. Dyrektor Banku Oskar Thieben wszedł do rady nadzorczej spółki w Koszalinie. Dzięki modernizacji browaru moce produkcyjne wzrosły, pozwoliło to warzyć piwa leżakowe, pilzner koszaliński, piwo mocne, piwa słodkie, lemoniadę i wodę mineralną. W czasie II wojny produkowano 60 000 hl piwa i 5 000 hl wody mineralnej, przy zatrudnieniu wynoszącym 130 osób (stan w 1939 r.).
Dobre wyniki finansowe przedsiębiorstwa pozwoliły na wykupienie od Rückfortha dóbr majątkowych w Koszalinie. Dzięki temu browar zyskał jeszcze większą samodzielność. Koniec wojny to nowa historia browaru. Browar został zajęty przez Armię Czerwoną,
a 17 września 1945 r. został oddany w Polskie ręce i uruchomiona została produkcja. W tym czasie browar został wyremontowany. W 1960 r. browar włączono w skład Koszalińskich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych. W strukturę tego przedsiębiorstwa włączono 4 browary: w Koszalinie, Słupsku, Połczynie Zdroju i Szczecinku. Po prywatyzacji w 1990 r. browar działał jako spółka Koszalińskie Zakłady Piwowarskie BROK S.A., 30% akcji przejął niemiecki koncern piwny Holsten.
Na początku 2000 r. browar został przemianowany na na Browary Brok S.A. Od 2002 r. browar wchodził w skład grupy piwowarskiej Browary Polskie Brok-Strzelec S.A. W 2005 r. browar w Koszalinie został kupiony przez duński koncern piwowarski Danish Brewery Group i wszedł w skład grupy piwowarskiej Royal Unibrew Polska. W lutym 2009 r. spółka Royal Unibrew poinformowała o planach likwidacji zakładu.
Na szczęście dla browaru w marcu 2009 r. znalazł się nabywca. Browar kupiła spółka Van Pur S.A. W maju 2009 r. transakcja ta została zaakceptowana przez UOKiK.
No i najmłodszy z browarów,
który istnieje w Koszalinie. Minibrowar Kowal jest własnością Pana Artura
Piątka. Jest to tak zwany browar restauracyjny. Został otwarty w październiku
2008 r. Wyposażony został w urządzenia firmy Kapar Schulz tak jak i w Brovarnii
Gdańsk, warzelnia charakteryzuje się wybiciem 10 hl. Co ciekawe browar
mieści się na tyłach budynku browaru przemysłowego BROK. W 2009 r. w konkursie piw rzemieślniczych na
festiwalu Birofilia w Żywcu w kategorii piw pszenicznych dzięki piwu Weizen
11,6°Plato browar zdobył drugie miejsce. Dwa lata później, tj. w 2011 r. Minibrowar
Kowal wrócił z drugą nagrodą dla piwa Kowal Ciemne. Warto zaznaczyć, że
Minibrowar Kowal otrzymał, nadany przez kapitułę NOT, tytuł Koszaliński Produkt
2010 r. za piwo Kowal Jasne, a w 2011 r. za piwo Kowal Miodowe.
Oprócz browarów w Koszalinie
istniały jeszcze hurtownie, składy, rozlewnie piwa i wody selcerskiej. Było ich
około 20. Niestety zachowało się po nich niewiele informacji. Ale o tym w kolejnej części.
Źródło danych.
1. Tradycje piwowarskie na Pomorzu Zachodnim – Danuta Szewczyk
– Muzeum w Koszalinie.
2. STOWARZYSZENIE HISTORYCZNO-EKSPLORACYJNE "ODKRYWCY".
2. STOWARZYSZENIE HISTORYCZNO-EKSPLORACYJNE "ODKRYWCY".
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz